Kriptovalutite se pojavuvaat i isčeznuvaat. Nekoi kako obid da se finansira odreden proekt. Drugi kako monetizacija na nekakva ideja okolu koja bi se sobrale lugjeto. Vo svetot na kriptovalutite, socijalnite mreži i “opštestveniot kapital” na influencerite značat mnogu za sozdavanje vrednosti. Taka DOGE, parička nastanata kako satira na kriptovalutite, stigna do nivo da bide sredstvo za plakjanje so koe možete da pokažete počit sprema materijalot koj kje vi se dopadne na Twich ili Reddit.
No, nekoi kriptovaluti isčeznuvaat kako rezultat na toa što od početok se zamisleni kako izmama. Eden od poopasnite oblici na izmama se vika “rug pull” – izvlekuvanje na tepihot – što asocira na nestabilnost, neprijatnost i karambol koj nastanuva koga kje go snema tloto pod nozete na investitorot.
No kakva vrska ima korejskata TV serija so ovaa kriptoizmama?
Nekogaš, ne taka odamna, vo nedalečniot svet na lošata televizija…
Ja sakate li epskata fantastika? Ako ste ljubitel, verojatno sonuvate za toa da se pojavi nekoj nov serijal kako što e Tolkinovata “Trilogija na prstenite”. Vo vreme na sè pološo i pološo pišuvana epska fantastika, duri i prosečnoto delo na Džordž R.R Martin “Igra na tronovite” stanuva hit. De, de nemojte da jaduvate, kolku i da vi se dopagja, od gledište na seriozen standard duri i od gledna točka na žanrovska kniževnost, se raboti za prosečno delo.
Na sličen način, vo vreme na užasna televizija, od Južne Koreje pristigna serijata “Squid Game”. Nosena od silata na vizijata na Hvan Don Hek koj ja napiša i režiraše, i pokraj site kvaliteti, ovaa serija sepak ne e vrvna TV serija. No, ne velam deka e loša, tuku deka poslednata epizoda ni otkriva nekoi propusti vo scenarioto. No, bez razlika što velam jas, javnosta serijata ja proglasi za hit, za što mnogu pridonesuva i faktot deka ima nedostatok od kvalitetni serii, popularnosta na kompjuterskite igri kako što se (Among Us, Fall Guys) i svežinata na izrazot koj odavna go neguva južnokorejska industrija za zabava (K-drama, K-pop, bogata filmografija).
Što se sluči?
Kon krajot na oktomvri se pojavuva proekt inspiriran od serijata “Squid Game”. Popularnosta na serijata se prenesuva na sè što ima “squid” vo naslovot. Navodno, grupa developeri razvivaat “play-to-earn” igra, po terk na opasnata igra od korejskata serija. Bi ve upatile i kon sajtot, no odamna e isčeznat kako i skoro sè što e vo vrska so ovoj lažen proekt.
Sekako, igrite koi developerite gi kreiraat ne vklučuvaat i smrten epilog (za srekja!). Za vas totalno neupatenite, premisata na korejskata serija se vrti okolu običnite detski igri, od tipot na vlečenje jaže, no so visoki koeficineti za kladenje čii vrtoglavi sumi se baziraat na faktot deka gubitnicite vo igrata se pogubuvaat.
E, sega.
Zošto e važno da se napomene ova. Zatoa što vremeto na “ej, eve ja novata kriptoparička” pomalku pominuva, pa duri i najnaivnite investitori ne možat da bidat uloveni na čist hajp okolu noviot altkoin. Da, i ponatamu se kreiraat novi valuti, no mora da se vloži značitelen napor za da se promoviraat, se razbira ako ne se del od rešenieto od nekoj bilo kakov problem. SQUID tokenot, navodno služel kako kapitalizacija na proketot koj bi pretvoril online igra vo igra vo play-to-earn format. Znači, sè zvuči legitimno.
Play-to-earn e vozbudliva i nova možnost za investitorite, bidejki vo bliska idnina navistina vetuva revolucija vo svetot na igrite. Nakratko, se raboti za zamisla igrata za povekje igrači (massively multiplayer) bide eden vid pretprijatie so igrači kako partneri što vetuva možnost igračite istovremeno i da uživaat vo igrata, no i da steknuvaat prihodi od nea.
I što e ušte polduo, Netflix ne protestira nitu se obiduva da go zatvori ovoj proekt. I ušte poludo, NFT so ludiloto im pomaga na zlonamernite developeri koi objavuvaat tokeni so likovite od serijata. Za da učestvuvate vo igrata, vleznicata e (bila) kupuvanje na ovie NFT-a, i poobemna suma (15, odnosno 34 iljadi dolari).
Nikoj ne go čita white paperot, bidejki toa e isto kako da čitate terms & conditions ili onie sitni bukvi pod dogovorot. Nikoj ne gi videl signalite koi ukažuvale na izmama. Vrednosta na paričkata raste, preku 2400% vo prvite 24 časa, a potoa ušte povekje. Za pomalku od edna nedela, od eden cent do blizu 3000 dolari, porast pogolem od 23 milioni procenti. Takviot rast gi pottikna golemite mediumi da pišuvaat za SQUID tokenot, BBC i Business Insider megju najgolemite, i da predizvikaat publicitet. Go razgoruvaat oginot na popularnosta. Duri ni Gizmodo, portalot za tehnologija, dizajn i futuristika, so pišuvanjeto za toa zošto Squid tokenot najverojatno e izmama, ne uspeva da gi spasi lekovernite investitori. Go sporeduvaat ovoj token so Mando, tokenot koj se obidel da kapitalizira na popularnosta na serijata “Mandalorian”.
Malku pokasno kje se pozanimavam so signalite koi ukažuvaat na “rug pull” izmama, no treba da se napomene deka iako developerite koi stojat pozadi Squid tokenot se potrudile da gi zadskrijat tragite, Gizmodo gi otkriva i objavuva nekoi najočigledni somnitelni raboti.
Da se vratam za moment na ulogata na socijalnite mreži. Edna od izmamite koi gi izvele developerite na SQUID, bila i izmamničkoto video vo koe Ilon Mask zboruva za TV serijata, no klipot e editiran taka što se čini deka toj go poddržuva istoimeniot token. Izgleda deka meta na izmamnicite bile onie koi sledat koja kriptoparička sledno kje ja poddrži Ilon Mask, a sudejki po istorijatot na neodamnešnite izmami, deluva deka obožavatelite na ovoj milijarder vo golema mera se podložni na izmami.
Istovremeno, BBC gi prenesuva vestite bez troška skepticizam, iako socijalnite mreži, potočno, statusot i kvalitetot na komunikacija e ona što go navelo Gizmodo da se posomneva vo verodostojnosta na proektot. Imeno, iako developerite otvorile Telegram i Twitter korisnički smetki, načinot na koj gi ograničile komentarite gi navel novinarite na portalot Gizmodo da go sporedat načinot na komunikacija so drugi izmami i praktiki na razni izmamnici…
Nenadomestliv gubitok…
Odednaš, developerite počnuvaat da se žalat na pritisokot na javnosta, na depresija i na drugi problemi. Izmisluvaat izgovori da ja ograničat, a potoa i da ja ukinat komunikacijata. Izleguva deka nevozmožno e da se izvlečat vloženite pari od proektot. A potoa deka proektot voopšto ne postoi. Izmmnicite izbegale so preku 3 milioni dolari. Tri. Milioni. Dolari.
Preku sedumdeset iljadi (70.000!) sledbenici na Tviter, i sumata so koja skamerite pobegnale, govorat za golemiot broj žrtvi na ovoj klasičen “rug pull” trik. Sekako, golema damka e frlena na kriptotehnologiite, a posebno na kriptovalutite i proektite koi težneat da gi revolucioneriziraat poedinečnite uslugi i proizvodi so pomoš na blokčejn tehnologijata.
Rug, što?
Što voopšto e “rug pull”? Najkratko, se raboti za izmama tipična za DeFi proektite (za žal) vo koja izmamnicite kje izmislat proekt, kje im predizvikaat golem interes na investitorite, naglo kje ja zgolemat vrednosta za na kraj da pobegnat, da go napuštat proektot i da gi snema so parite. Kako go pravat toa? Ajde prvo da go izdvoime “rug pull” od slična izmama koja ja vikaat “pump and dump”.
Imeno, “pump and dump” se izveduva taka što se kreva vo vis vrednosta na kriptoparičkata. Fondot za likvidnost najčesto ne se čepka, a profitot izmamnicite go ostvaruvaat taka što koga veštački kje se naduva cenata, naglo gi prodavaat svoite parički, najčesto bespovratno spuštajki ja cenata. So toa onie koi so golema doverba gi čuvale paričkite (gi kupile so nekoi kredibilni valuti) bivaat izmameni. Ne velam deka ovie izmami gi nema povekje, no izmamnicite voglavno preminaa na nekoi posofisticirani metodi, a “rug pull” e eden od niv.
Kaj “rug pull” izmamite klučnata razlika e vo toa što se manipulira so fondot za likvidnost taka što se sprečuvaat investitorite da se oslobodat od izmamničkiot token. Dodeka “pump and dump” polesno može da se izbegne – nemojte da vložuvate vo valuti koi seušte ne go dokažale svojot kredibilitet, “rug pull” e težok za voočuvanje zaradi golemiot broj blokčejn proekti. Ne e neobično nekoj proekt da ovozmoži kapitalizacija preku nekoj svoj token, a vo isto vreme voobičaeno e investitorite da sakaat da vložat vo nekoj vetuvački proekt. Popularnosta na serijata “Squid game” vsušnost beše mamka koja na investitorite im vetuvaše rast.
Kako da se izbegne?
Vsušnost, kje ve upatam da go pročitate Gizmodoviot tekst, bidejki implicitno go objasnuva seto ona na što treba da se obrne vnimanie ako sakate da izbegnete “rug pull”.
Likvidnost
Ako možete, proverete kakva e likvidnosta na proektot. Kredibilnite proekti imaat milionski iznosi vo fondot za likvidnost. Iako stotici iljadi može da zvučat kako seriozen iznos, se raboti za znak deka razvojniot tim samo saka da se predstavi kako kredibilen. Vo odnos na likvidnosta, mnogu developeri kje go zaklučat fondot za likvidnost za da im garantiraat na investirotite deka nema da bide povlečen. Poserioznite kje go zaklučat fondot na sto godini, dodeka ako fondot e limitiran na mesec, dva ili šest može da znači deka se podgotvuva “rug pull”. Osven toa treba vnimatelno da se proverat koi se garantite. Sega vekje postojat kredibilni revizorski kukji koi možat da garantiraat za proektot, pa istražete koj e (bil) revizor na (audit) proektot.
Komunikacija
Obrnete vnimanie na toa kako komunicira proektot. White paper-ot kaj izmamite obično e pokratok dokument koj povekje liči na sajt za prodažba odošto na seriozno tolkuvanje na proekt. Često ovie izmamnički dokumenti se kopija od drugi, slični izmami. Isto e i so vebsajtot. Ne očekuvame od vas da se zanimavate so istražuvačko novinarstvo, no na primer Gizmodo voočil deka duri i vebsajtot na SQUID proektot e kopija od nekoi prethodni “rug pull” proekti.
Načinot na koj proektot komunicira preku socijalnite mreži e ušte eden znak koj može da vi go svrti vnimanieto deka e izmama. Premalku suštinski informacii, a premnogu promocija nikogaš ne e dobar znak. Obidot proektot da se povrze so poznati iminja, duri i poznatitte javno da go poddržuvaat (endorsement), e ušte eden loš znak. Dobar proekt promocijata kje ja zasnova na svoite prednosti, a ne na mokjta na nekoj influencer.
“Rug pull” checkers
Za sami da ne se zanimavate so istražuvanje, kako na primer da izvršite inspekcija na tokenoviot kod, dlabočinski proverki na dokumentacijata, sledenje na sekakvi pazari i slično, sega postojat sajtovi koi gi vršat proverkite i davaat kakva – takva indikacija za toa što e legitimno vložuvanje, a što rizično koe vodi vo izmama.
Rugdoc.io e eden od potemelnite sajtovi koj se zanimava so širok spektar na proektite, pa tuka možete da najdete koi NFT, tokeni, berzi, farmi i play-to-earn proekti nosat rizik, a koi ne.
Rugpullscanner.com dava pregled na tokeni, nivni ceni, na koja mreža se i kolkav e rizikot od izmama. (zelen, žolt ili crven)
TokenSniffer.com isto taka dava pregled na tokeni, gi istaknuva novite tokeni i isto taka dava pregled na izmami i hakiranja za da možete da se spasite na vreme.
Mnogu često e docna koga kje svatite deka ste žrtva na izmama, često e skapo da se izvlečete, no najvažno e pametno da proveruvate kade i kako da vložuvate, da sledite dali ima makar i eden somnitelen znak. No ušte považno od sè e da go razglasite svojot somnež. Postojat kako na Reddit, taka i na YouTube kanali i grupi (na Discord, npr) koi sobiraat informacii za izmami. Podobro e da se spreči odošto da se lekuva, vo ovoj slučaj e povekje od skapocena pogovorka koga se raboti za “rug pull” izmami.
