Vo minatiot blog, pišuvavme za toa što e Chia koin, kako nastanal, što e “zeleno” rudarenje na Chia koinot i koja ideja stoi pozadi ovoj proekt. Obrnavme vnimanie i na problemot so klasičnoto rudarenje, a vo prodolženie čekor po čekor kje objasnime kako možete da rudarite na ovoj specifičen način koristejki gi hard diskovite.
Plotuvanje na Chia koinot
Plot prestavuva podgotovka na mesto na hard diskot za farmanje. Plotuvanjeto e proces vo koj pravite plotovi na vašiot hard disk i vo ovoj proces dobro e da imate što pojaka hardverska sila.
Ova e isklučitelno dolg proces bidejki za kreiranje na eden plot potrebni se od 6 do 8 časovi vo zavisnost od jačinata na vašite komponenti. Važna uloga vo plotuvanjeto zazema procesorot, SSD-to, goleminata na RAM memorijata i sekako goleminata na hard idskot so koj sakate da rudarite. Sprotivno od rudarenjeto so grafički kartički na koe veke navknavme, ovde jačinata na grafičkata kartička ne e važna pri procesot na plotuvanje ili farmanje. Sosema dovolna e kartička koja dava slika i može da go startuva operativniot sistem.
Za da se počne so rudarenje na Chia koinot, potrebno e da se kreiraat plotovi na hard diskot.
Za kreiranje 1 plot, koj e okolu 108gb, golemina k=32 za što kje zboruvame pokasno, potrebno vi e:
- Okolu 239 GB privremen prostor (temporary space) koj e na SSD-to
- 2 thread-ovi od procesorot
- 4 GB RAM memorija.
Može da se plotuva i paralelno, kade što goleminata na SSD-to e osobeno važen faktor. Na primer, ako imate SSD od 1 TB (oko 931 GB), možete da stavite 3 plota paralelno, što e 239×3=711 GB zavzemen temporary space vo procesot na pravenje plot. Ako stavite četvrti plot, toa bi go nadminalo vkupniot prostor koj se naogja na SSD-to (239×4=956) i bi došlo do kočenje pri kopiranjeto na SSD-to na finalniot hard disk i može da se sluči plotuvanjeto da prestane so rabota i da počne da baguva.
Od druga strana, ako imate procesor od 32 thread-ovi, RAM memorija od 64 GB i samo 512 GB SSD, nema da možete da go iskoristite polniot kapacitet od RAM-ot i procesorot bidejki kje rabotat samo 2 plota paralelno i kje bidat iskoristeni samo 4 thread-ovi od vašite vkupno 32. Se preporačuva site komponenti da bidat od sličen “rang” za da možat megjusebno da si pomagaat vo izvršuvanjeto na naredbite i za da možat da go iskoristat maksimumot i vam bi vi ovozmožile pobrz proces na plotuvanje.
Postoi i dodavanje na temporary space broj 2, kade može da se stavi ušte eden SSD koj kje go prevzeme opteretuvanjeto od prviot i so samoto toa kje možete da rabotite ušte povekje plotovi paralelno. Prviot SSD togaš kje bide rastovaren i procesot na vpišuvanje na hard diskot kje odi mnogu pobrzo. Posle kopiranjeto na plotot na finalniot hard disk, na SSD-to ne ostanuva plot koj kje zavzema temporary space, tuku toj kje e spremen za ponatamošna rabota. Se preporačuva da se raboti so SSD koj e M.2 bidejki toj e dvojno pobrz od standardnite SATA SSD diskovi. Temporary space može da bide i običen hard disk no vremeto koe mu e potrebno za izvršuvanje na plot procesot e značitelno podolgo od ona na M.2 SSD-to.
Važna rabota na koja treba da obrneme vnimanie e deka, duri i ako imate najskap i najbrz SSD na svetot, toj nema da raboti so maksimalna brzina ako vašata matična ploča ne go poddržuva najnoviot PCIe Gen 4 vlez. Možete da stavite SSD koj poddržuva Gen 4, na Gen 3 vlez no toj kje raboti na Gen 3 brzina i nema da go koristi svojot maksimum. Isto taka i SSD-to koj poddržuva do Gen 3 može da bide vo Gen 4 slotot no kje raboti so brzina od Gen 3. Toa važi i za postarite generacii Gen 2. Sporedbata vo brzinata i protokot možete da ja vidite na slikata podolu.
Životniot vek na SSD-to: TBW
Ušte edna važna rabota e deka vo ovoj slučaj SSD-to e “potrošna roba”. Sekoj SSD ima fabrički odreden životen vek odnosno TBW (Terabytes Written). Toj broj e maksimalen broj čitanja i vpišuvanja koi SSD-to, spored upatstvata na proizvoditelot, može da gi napravi.
Ako nekomu za regularno koristenje na SSD-to mu trebale 3,5 godini za TBW da se “istroši”, nam kje ni bidat potrebni samo nekolku nedeli. SSD ne e predviden da pravi vpišuvanja 24/7 ,a plotuvanjeto bara golemi i konstantni zapisi i čitanja.
Imajte na um deka posle vpišaniot maksimalen broj na TBW, SSD-to ne podloži na garancijata iako taa vo pogolemiot broj slučai važi 2 godini. Se preporačuva SSD-to da ima što pogolem broj na TBW i terabajti za da može da trae što podolgo za plotuvanje i za da poddrži što pogolem broj plotovi paralelno.
Na dolžinata na životniot vek mnogu vlijae i temperaturata na koja kje bide SSD-to pri plotuvanjeto. Optimalnata temperatura na SSD-to e od 36 do 45 stepeni. Se preku 45 stepeni vi ukažuva deka nešto ne e vo red so ladenjeto i deka treba nešto da promenite bidejki ne sakate da go pregorite SSD-to. Na početokot koga kje go startuvate plotuvanjeto vodete smetka za toa kolku SSD-to se koristi vo Task Manager>Performance ili vo razni drugi programi koi možat da se najdat online.
Kako vo samo nekolku čekori da go započnete plotuvanjeto?
Prviot čekor e da ja izberete opcijata Plots vo wallet-ot, potoa Create Plot. Možete sami da gi izberete posakuvanite golemini na plotovite no preporakata od osnovačite e koristenje na k=32 goleminata na koja 1plot=101 GB za što e potrebno 239 GB temporary space.
“k” e parametar koj ja kontrolira goleminata na plotot. Možete da započnete i paraleni plotovi za koi što zboruvavme pogore vo tekstot. Za toa potrebno e vo “advanced options” da prilagodite kolku procesorski thread-ovi i kolku gigabajti RAM kje stavite. Programata nema avtomatski da go stavi brojot na thread-ovi i RAM na osnov na brojot na plotovite, tuku toa mora da go napravite sami dokolku plotovite gi rabotite paralelno.
Sleden čekor e da izberete kolkav kje vi bide delay pomegju site plotovi. Ako stavite delay od 50 min i započnete 2 plota, posle 50 min kje započne i vtoriot plot i kje raboti paralelno so prviot. Sledno morate da izberete temporary space koj najčesto e SSD koj kje služi za da gi zabrzate site opcii za vpišuvanje kon posledniot hard disk. Može da se stavi i temporary space 2 na koj programata avtomatski kje se prefrli ako na prviot nemate dovolno mesto.
Za kraj birate final directory što e i finalen hard disk koj podocna kje se farma. Posle prilagodenite parametri, proverete se ušte ednaš, bidejki veke puštenite plotovi nema da možete podocna da gi prekinete i izbrišete račno tuku morate da go restarrtirate kompjuterot. Na osnov na naprednite opcii (advanced options) za paralelno plotuvanje možete da “testirate” se ona što vi pokažuva najdobri performansi, kolkav broj thread-ovi i RAM.
Prviot plot kje bide vo proces na plotting, a ostanatite kje bidat na Queue listata. Koga kje projde delay, slednioti plot kje go započne plotuvanjeto. Ako se sluči da vi se zgasne kompjuterot poradi snemuvanje struja, Windows update ili nešto treto – kje se resetira i plotuvanjeto. Zatoa možebi programata Madmax, za koja kje zboruvame podolu, e podobro rešenie ako imate česti problemi so gasenje na kompjuterot/snemuvanje struja. Na nego “gubite” eden plot, a na Chia gui site koi ste gi stavile paralelno da se plotuvaat.
Plotuvanje so pomoš na Madmax
Kako što gledame, za celiot proces na plotuvanje potrebno e mnogu vreme i nervi.
Pred nekoe vreme se pojavile skripti koi pomagaat vo optimizacijata na plotuvanjeto, a koi im go olesnale plotuvanjeto na farmerite.Toa se Swar i Madmax koi seušte ne se oficijalno objaveni od strana na developerite na Chia network i možat da se najdat na Github. Mnogumina gi koristat za podobruvanje na brzinata na plotovite. Momentalno Madmax se pokaža kako najdobra i najbrza skripta za pravenje plotovi. Raboti na princip kade so pomoš na PowerShell ili Command Prompt stavate koi naredbi kje gi izvršuva programata.
Vo Madmax nema paralelno plotuvanje tuku samo eden plot po eden. Iako možebi zvuči čudno deka ovoj vid plotuvanje koj avtomatski gi pušta eden po eden plotovite može da bide pobrzo od paraleniot, vo praktika se pokažal kako poefikasen od Chia gui.
Vaka izgleda MadMax koga e dobro prilagoden. Koga kje završat Table 1 i 2 možete da go ostavite i kje raboti bez nadzor. Ako ne raboti, proverete dali vo naredbata ste ispuštile da stavite zapirka ili točka bidejki toa e najčest problem.
Možete da prilagodite naredbata da raboti 5-10-30 ili koj bilo broj plotovi i MadMax kje gi raboti eden po eden koristejki ja maksimalnata jačina na procesorot i RAM memorijata. Ova e korisna rabota dokolku ne sakate sekoj pat račno da gi stavate plotovite tuku na primer avtomatski se raboti na 20 plota po red.Koristete gi onie komponenti koi se praktično neuništlivi, a toa se procesorot i RAM-ot.
Instalacijata na Madmax-ot e malku pokomplicirana od klasičniot Chia wallet no site detalni tutorijali možete da gi najdete na Youtube i github. Ovde možete da go vidite tutorijalot za najnovata verzija 6, a ovde e starata verzija. Postojat i drugi tutorijali koi se od golema pomoš, ne morate da go koristite samo ovoj.
Farmanje
Farmanje e proces vo koj vašata farma od isplotuvani hard diskovi ja priklučuvate na blokčejn za da vi rudari Chia koin. Posle sozdavanjeto na plotovite se popolnuva skoro cel hard disk no preporačuvame har diskovite da ne se ispolnuvaat do kraj tuku sekogaš da se ostavi nekoi 100-200 GB prostor za da ne dojde do gušenje. Takov hard disk e podgotven za farmanje.
Konečno ovde doagjame do samiot proces na rudarenje. Farmanjeto ne zema nikakva hardverska sila, ne vi treba M2 SSD nitu procesor od 16 ili 32 thread-a. Farmata (isplotuvani hard diskovi) može da se povrze i so, kako što se veli “najstariot krš”, važno samo da može da go včita operativniot sistem i da gi zadovoluva minimalnite specifikacii koi možete da gi najdete na Chia sajtot, a toa se 2 CPU thread-a i 4GB RAM.
Istiot kompjuter na koj što plotuvate možete da go koristite i za farmanje, vaš e izborot. Procesot na farmanje bara kompjuterot za farmanje da vi bide vklučen 24/7 i da bide povrzan na internet.
Solo rudarenje ili pool?
Koga kje završite so plotuvanjeto na hard diskovite konečno na red doagja rudarenjeto! Vo momentot na pišuvanjeto na tekstov, postoi opcija da rabotite solo rudarenje ili da se pridružite na nekoj od neoficijalnite pool-ovi.
Solo rudarenje se raboti direktno preku Chia wallet-ot, koj e popoznat i kako Chia Gui. Togaš vie sami se priklučuvate kon mrežata i so samoto toa šansite za onie koi imaat pomala količina na terabajti se mnogu mali. Tuka nikoj ne vi garantira deka sekoj mesec kje dobivate onolku kolku što pišuva na chiacalculator.com tuku povekje se raboti za igra na srekja.
Pred samo nekolku meseci lugjeto solo gi rudarele blokovite od Chia koinot so 20-tina plotovi sto e okolu 2TB, dodeka sega so tolku potrebni bi vi bile okolu 8 godini za da uspeete da izrudarite blok so Chia koin. Toa e otprilika mesečno 0,0183 Chia koin-i po momentalniot pokazatel na Chia kalkulatorot.
Na pool-ot možete mesečno da zarabotuvate proporcionalno na vašata kompjuterska sila t.e na količestvoto na terabajti na hard diskovite. Pool-ot funkcionira taka što toj dobienata nagrada ja deli so sekoj negov člen ramnomerno, na osnov koj kolku terabajti pružal. Kreatorite na Chia-ta tvrdat deka nikogaš nema da ima niven oficijalen pool no deka javno kje se znaat onie na koi kje možete da im veruvate. Takvi pool-ovi za sega nema.
Momentalno postoi Hpool, kineski pool na koj morate da im gi dadete vašiot private key i 24 seed phrase zborovite. Znaeme deka ova zvuči zastrašuvački no toa e nivniot uslov dokolku sakate da bidet vo pool-ot. Tie zemaat i svoja provizija (fee) dokolku sakate da gi povlečete (withdrawujete) koinite. Se špekulira za goleminata na procentot koj go zemaat, nekade informacijata e deka toj e 15%, a nekade deka e 30%, i ne znaeme so sigurnost za kolkav procent se raboti.
Hpool može da se koristi i taka što na walletot ne se čuvaat koini, tuku tie po dobivanjeto se prefrlaat na drug wallet za koj samo vie gi znaete private key i seed phrase. Walletot za koj ste im dale celosen pristap ne preporačuvame da go koristite za skladiranje koini bidejki e golem sigurnosen rizik.
Postoi i Core pool koj ne bara private key pri kreiranje account no nemojte toa da ve zalažuva. Koga kje go prevzemete Core pool im davate pristap do site vaši papki od Chia walletot i tie tehnički imaat pristap kon vašite podatoci za waletot. Za sega nikogaš ne se slučil nitu eden nesrekjen slučaj na kražba ili na isčeznuvanje “preku nokj” ni na eden od ovie dva pool-a no sekogaš morate da vnimavate bidejki fakt e deka tie ne se oficijalni pool-ovi.
Ona što momentalno gi mači site koi se opredelile za Chia network-ot e dali sega da se započne so plotuvanje ili da se čeka da izlezat pool-ovi? Ne se znae dali segašnite plotovi kje možat da se koristat koga kje izlezat pool-ovite ili kje moraat odnovo da se plotuvaat, što znači deka se što do sega rabotele kje bide zaludno. Za izrabotka na plotovi povtorno kje mora da se koristi SSD i toa dopolnitelno kje go skrati negoviot “životen vek”.
Kade možete da proverite kolkava e momentalnata zarabotka?
Vo bilo koj mig taa informacija možete da ja dobiete na chiacalculator.com na osnov na brojot na vašite plotovi i količinata na TB koja ja imate. Mrežata raste sekoj den, se povekje lugje se opredeluvaat za rudarenje na Chia koinot i so toa i se zgolemuva”konkurencijata”, a zarabotkata se namaluva. Na kalkulatorot e zarabotkata na osnov na cenata vo daden moment, taka da ne očajuvajte ako e mala bidejki količinata na Chia koinot koja kje ja dobiete eden den ako dojde do zgolemuvanje na cenata kje vredi povekje dokolku ne prodavate vednaš.
Total network space se menuva od den na den kako i se što e povrzano za Chia-ta. Važni informacii za pool-ot i Chia forkot seušte očekuvame i kolku togaš farmanjeto kje bide isplatlivo i vozbudlivo ostanuva da vidime.
Zaklučok
Se nadevame deka uspeavme da vi ja približime ovaa novina vo svetot na rudarenjeto i deka nekoi od sovetite kje budat korisni za idnite Chia koin rudari (farmeri).
Chia network e i ponatamu mlad proekt, a site znaeme kolku brzo se menuvaat rabotite vo kripto industrijata. Sekako, so golemo vnimanie kje prodolžime da go sledime negoviot razvoj i da ve izvestuvame za poslednite novini i promeni vo vrska so Chia mrežata.
Za sega, možeme da kažeme deka Chia proektot dosta vetuva i mokjno se pridružuva kon grupata na kriptovaluti koi ukažuvaat na ekološkite problemi na Bitkoinot i ostanatite “mejnstrim” proekti.
